Được mời thi công dự án mới đúng lúc đang phải "xoay" tiền trả ngân hàng, lo lương cho hơn 260 nhân viên, nhưng CEO công ty xây dựng - Lê Quang Lộc vẫn từ chối.
"Chúng tôi làm nhiều công trình cho họ rồi nhưng vẫn chưa thu hồi được hết nợ. Nếu nhận làm, lại bị nợ tiếp, càng chết", ông Lộc, Tổng giám đốc Công ty Vietekcons lý giải.
Nói "không" với chủ đầu tư thiếu vốn, nhưng ông Lộc lại phải cạnh tranh bằng mọi giá với những nhà thầu khác để được giao dự án từ các công ty bất động sản còn dòng tiền. Số này hiện chỉ đếm trên đầu ngón tay. "Họ nắm đằng cán, còn nhà thầu chấp nhận làm lỗ cũng chưa chắc có việc", ông miêu tả tình thế của doanh nghiệp xây dựng.
Khi các "ông chủ" trong ngành xây dựng - bất động sản tụt dốc thì những lao động như anh Nguyễn Quốc Tuấn bị ảnh hưởng đầu tiên. Tháng trước, kỹ sư 29 tuổi quyết định rời bỏ công việc giám sát xây dựng sau 6 năm gắn bó với công ty thuộc top 10 Việt Nam.
Anh Tuấn từng nhận lương 20 triệu đồng mỗi tháng. Nhưng Covid-19 ập đến, thu nhập của anh trồi sụt theo ngành xây dựng suốt hai năm liên tiếp.
Hết dịch, các công trường lại tấp nập. Nhà thầu như ông Lộc hay kỹ sư Tuấn đều hồ hởi. Ngành xây dựng và bất động sản cùng tăng trưởng, đóng góp quan trọng vào mức tăng GRDP 9% của TP HCM, cao hơn con số 8% của cả nước.
Niềm vui kéo dài không lâu. Thị trường bất động sản lao dốc từ những tháng cuối năm ngoái. Theo dữ liệu của Cushman & Wakefield - công ty nghiên cứu đa quốc gia, thanh khoản căn hộ trong quý IV/2022 chỉ còn 70% so với cùng kỳ dù giá giảm 40-50%. Nhiều chuyên gia nhận định, khủng hoảng trái phiếu cùng với việc lãnh đạo một số doanh nghiệp địa ốc lớn vướng lao lý đã ảnh hưởng đến thị trường
Bất động sản - xây dựng tê liệt, ngành sản xuất công nghiệp của TP HCM cũng suy giảm. Ba "trụ cột" lung lay khiến tăng trưởng của thành phố quý I chỉ đạt 0,7%.
"Đầu tàu" kinh tế rơi xuống chót bảng 5 thành phố trực thuộc Trung ương và đứng thứ 8 từ dưới lên trong 63 địa phương. Con số thống kê được 13 năm qua cho thấy, chỉ số tăng trưởng này cũng ở mức thấp nhất, ngoại trừ giai đoạn dịch.
Thực tế, kinh tế thành phố tăng trưởng âm nếu trừ mức lạm phát 4,5%, theo TS Phạm Thị Thanh Xuân, người chủ trì nhóm nghiên cứu báo cáo kinh tế hàng quý của Đại học Kinh tế - Luật TP HCM. "Sức khỏe kinh tế của thành phố hiện tại chỉ tương đương 80% năm 2019 - mức trước dịch", bà đánh giá.
'Cú sốc' của các trụ cột
Tại công ty của ông Lê Quang Lộc, số nhân sự đã giảm gần một phần ba từ sau Tết. Nếu tình hình ba tháng tới chưa khởi sắc, ông lo con số này có thể còn tăng lên.
Khoảng 90% dự án bất động sản tại TP HCM đóng băng, Chủ tịch UBND TP Phan Văn Mãi nêu tại cuộc họp Thành ủy ngày 4/4. Xây dựng và kinh doanh bất động sản cùng tăng trưởng âm gần 20% trong quý I, là những nhóm ngành suy giảm nặng nề nhất.
Chỉ chiếm 3,7% GRDP thành phố nhưng bất động sản là ngành có tác động lan tỏa. Lĩnh vực này gặp khó sẽ kéo theo nhiều ngành sản xuất "chịu trận".
"Thở oxy" là từ Phó chủ tịch Hiệp hội Xây dựng và Vật liệu Xây dựng TP HCM (SACA) Đinh Hồng Kỳ miêu tả tình trạng hiện tại của 40% doanh nghiệp trong ngành, theo khảo sát của đơn vị này. "Nhiều doanh nghiệp đã buộc phải sa thải, hoặc cho người lao động chỉ làm việc 2-3 ngày mỗi tuần", ông Kỳ nói.
Với ngành công nghiệp, từ giữa năm ngoái, đơn hàng xuất khẩu cạn dần do nhu cầu ảm đạm của các thị trường lớn như châu Âu, Mỹ.
Tại Secoin, một trong những doanh nghiệp sản xuất vật liệu xây dựng lớn của TP HCM, nơi ông Kỳ làm chủ tịch, doanh thu từ thị trường nước ngoài sụt 70%, còn doanh số trong nước cũng giảm 60%. Công ty của ông Kỳ là minh chứng cụ thể của việc nền kinh tế TP HCM chịu "cú sốc kép".
Ba tháng đầu năm, 70% ngành công nghiệp quan trọng đều suy giảm, sâu nhất là các lĩnh vực truyền thống gồm may mặc, da giày - khoảng 20%. Khảo sát nhanh của Hiệp hội Doanh nghiệp TP HCM (HUBA) cuối tháng 2 cho thấy, chỉ còn 65% doanh nghiệp duy trì được lương tháng bình quân từ 10 triệu đồng. Giữa năm ngoái, vẫn có 80% doanh nghiệp trả được mức này.
Thu nhập giảm, người lao động thắt chặt hầu bao, ngành dịch vụ - chiếm hai phần ba cơ cấu kinh tế thành phố, cũng đi xuống. Đại diện Guardian - chuỗi bán lẻ có gần 80 cửa hàng ở TP HCM dẫn chứng, kể cả với sản phẩm thiết yếu như dầu gội, người tiêu dùng cũng chọn thương hiệu giá rẻ hơn trước.
Không chỉ các "ông lớn", những hộ kinh doanh như gia đình chị Ngô Thị Hường tại TP Thủ Đức cũng giãn nhập hàng sau Tết. Trước đó, hàng xóm vẫn thường gọi chị giao cả thùng bia vào ngày cuối tuần, nhưng giờ chỉ mua vài lon. Mấy đứa trẻ chỉ mua ly nước ngọt 5.000 đồng thay vì cả chai như trước.
Theo TS Xuân, lương đi xuống, giá cả đi lên cùng đánh vào nhu cầu mua sắm của người tiêu dùng. Tình hình tại TP HCM càng khó khăn do lạm phát cao hơn các địa phương khác, vì độ mở kinh tế lớn nhất cả nước.
Quý vừa qua lần đầu ghi nhận sức mua của TP HCM tăng thấp hơn cả nước. Tổng mức bán lẻ hàng hóa, doanh thu dịch vụ chỉ tăng 5% so với cùng kỳ, trong khi toàn quốc là 14%.
"Chưa bao giờ tăng trưởng bán lẻ hàng hóa, dịch vụ của thành phố chỉ bằng một phần ba cả nước", TS Trần Du Lịch, chuyên gia kinh tế theo sát TP HCM từ những năm 80, thốt lên.
Nền kinh tế 'khó tiêu tiền'
Trong khi người dân dè sẻn chi tiêu, doanh nghiệp đói vốn, đầu tư công lại ì ạch khiến dòng tiền không thể chảy vào nền kinh tế.
Từ tháng 9 năm ngoái, lãi suất tiền gửi liên tục lập đỉnh mới, có thời điểm lên đến 12% mỗi năm. Tình hình càng căng thẳng hơn sau sự cố người dân đổ xô rút tiền tại Ngân hàng Sài Gòn (SCB). Cùng với cuộc khủng hoảng trái phiếu, ngân hàng càng khó huy động tiền. Các chủ doanh nghiệp cũng "sợ" vay vì lãi tín dụng tăng cao.
Hệ quả, ba tháng đầu năm, vốn vay ngân hàng của người dân, doanh nghiệp tại TP HCM chỉ tăng 0,3%, bằng một phần năm cả nước. Ở phía ngược lại, tiền gửi giảm 5% so với cuối năm trước. Đây là những con số thấp bất thường với trung tâm kinh tế của cả nước nhưng phù hợp với mức tăng trưởng vỏn vẹn 0,7% quý vừa qua, theo TS Nguyễn Hữu Huân (Đại học Kinh tế TP HCM). Nhu cầu vay vốn của doanh nghiệp, người dân nhỏ giọt, huy động vốn cũng ì ạch theo.
TS Huân đánh giá doanh nghiệp hiện không muốn vay để đầu tư, mở rộng sản xuất kinh doanh. Bởi lẽ, mặt bằng lãi suất cao, cộng với sức cầu yếu cả trong và ngoài nước. Người dân cũng trong tâm thế chờ lãi suất giảm mới nghĩ đến việc vay để tiêu dùng.
Riêng doanh nghiệp bất động sản, khó lại chồng khó vì cơ chế. TP HCM hiện có hơn 150 dự án đất đai vướng về pháp lý. Bất chấp nỗ lực họp hàng tuần của thành phố nhằm tháo gỡ vướng mắc, ba tháng qua, thành phố chỉ có thêm 5 dự án nhà ở được chấp thuận huy động vốn.
Kinh tế quý I xuống đáy là nguy cơ đã được các chuyên gia chỉ ra cho TP HCM từ cuối năm 2022. Để ứng phó, lãnh đạo thành phố nhiều lần đôn đốc thuộc cấp phải đẩy nhanh tiến độ giải ngân đầu tư công, coi đây như giải pháp "nhóm lại bếp lửa" khi tiền của dân và doanh nghiệp chực "tắt".
Lãnh đạo ra tận các công trình hạ tầng trọng điểm "cầm tay chỉ việc". Nhiều tổ công tác được thành lập, họp mỗi tuần, để tìm và gỡ vướng. Chủ đầu tư giải ngân dưới 30% sẽ bị cắt thu nhập tăng thêm.
Thế nhưng, sau tất cả nỗ lực, ba tháng qua, TP HCM chỉ giải ngân được 4% vốn đầu tư công, khoảng 1.608 tỷ trong tổng số 43.450 tỷ đồng vốn phải tiêu trong 2023. Trong khi đó, mức chi đầu tư phát triển của Đà Nẵng đạt gần 4.000 tỷ đồng, còn Hải Phòng là hơn 3.200 tỷ đồng, dù hai địa phương này có quy mô kinh tế nhỏ hơn nhiều so với TP HCM.
Khi doanh nghiệp thiếu vốn, người dân giảm chi tiêu, công cụ cuối cùng là đầu tư công. Dù vậy, TS Huân nhìn nhận, sự e dè của bộ máy thực thi là một trở ngại, dù chính quyền đưa nhiều chính sách thúc đẩy giải ngân.
Cùng với đó, thủ tục hành chính cũng đang là những rào cản khiến doanh nghiệp chậm tiến bước. Theo khảo sát của HUBA, đất đai và xây dựng vẫn là các lĩnh vực hành chính bị doanh nghiệp đánh giá thấp nhất. Gần 60% đơn vị được khảo sát trả lời hiệu quả hỗ trợ của cơ quan quản lý hai mảng này ở mức kém và trung bình.
Trong khi nhiều địa phương có cải thiện thứ hạng Chỉ số Năng lực Cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) 2022 - một trong những chỉ báo đánh giá khả năng xây dựng môi trường kinh doanh, thu hút đầu tư của chính quyền, TP HCM lại giảm 13 bậc, xuống vị trí thứ 27. Trong 63 địa phương, TP HCM xếp nhóm gần chót nhiều hạng mục trong cấu phần PCI. Điểm sáng hiếm hoi là chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, có kết quả tốt nhất cả nước.
Giải phóng nguồn tiền
"Đoàn tàu đang chạy nhanh nhưng đột ngột phanh lại, mọi gia tốc, quán tính tích lũy đều biến mất hết. Muốn chạy lại như vận tốc ban đầu, phải cần thời gian lấy lại đà", TS Huân nói.
Theo chuyên gia, nghẽn về tiền thì phải khơi lại được dòng tiền. Thời gian qua, giải pháp kích cầu, khuyến mãi của Sở Công Thương để tăng sức mua chưa hiệu quả.
Điểm mấu chốt, theo chuyên gia tư vấn doanh nghiệp Đỗ Hòa, TP HCM cần giúp doanh nghiệp giảm thiểu chi phí. Trong khi việc giảm thuế, phí thuộc thẩm quyền cấp Trung ương, giải pháp TP HCM có thể triển khai ngay là tạm thời nới lỏng quy định quản lý đô thị như tăng thời gian, các tuyến đường xe chở hàng, khách du lịch được lưu thông. Theo ông, điều này giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí vận chuyển, qua đó có thể giảm giá bán, có thêm khách hàng trong giai đoạn khó khăn hiện tại.
Quan trọng hơn, khi sản xuất, xuất khẩu phụ thuộc vào "sức khỏe" của các nền kinh tế lớn trên thế giới, các chuyên gia cho rằng TP HCM chỉ có thể làm chủ một công cụ: đầu tư. Đây là cách tốt nhất để đưa tiền vào nền kinh tế.
Chủ tịch TP Phan Văn Mãi cũng xác định khi khó khăn, phải tập trung vào những gì đang có trong tay. Trong đó, đầu tư công sẽ đi đầu, tiếp theo là tháo gỡ vướng mắc cho các dự án của khu vực tư nhân. Hiện, thành phố còn khoảng 42.500 tỷ đồng vốn ngân sách chờ chi tiêu trong 9 tháng cuối năm.
Đại diện nhóm doanh nghiệp xây dựng và vật liệu, ông Đinh Hồng Kỳ mong muốn hoạt động giải ngân đầu tư công quyết liệt hơn. Trong bối cảnh thị trường trong nước và thế giới vẫn chưa rõ khi nào hồi phục, doanh nghiệp càng khao khát tiếp cận các dự án đầu tư công để duy trì việc làm cho người lao động, đi qua khó khăn.
Để giải ngân dòng tiền này, cần vốn và cơ chế, theo TS Trần Quang Thắng, Viện trưởng Viện Kinh tế và Quản lý TP HCM, đồng thời là đại biểu HĐND. Ông Thắng cho rằng, thành phố không thiếu nhân tài nhưng mấu chốt nằm ở lòng tin của cán bộ công chức. "Yêu cầu dám nghĩ, dám làm, dám đổi mới, sáng tạo được nhắc đi nhắc lại nhưng phạm vi cho phép lại chưa được xác định cụ thể. Kết quả là cán bộ chỉ làm theo đúng quy trình, tiến độ đã được giao, hạn chế nguy cơ bị yêu cầu giải trình, kiểm điểm", ông Thắng nói.
Chính quyền thường giải thích việc tiêu tiền chậm vào quý đầu năm là đúng kế hoạch do giai đoạn này thường làm thủ tục, tiền chưa ra khỏi Kho bạc Nhà nước dù dự án vẫn có tiến triển. Ông Thắng cho rằng cách giải thích này không sai, nhưng bối cảnh hiện tại đòi hỏi sự đột phá của đội ngũ cán bộ.
"Sao cứ phải thận trọng, bám theo kế hoạch mà không chạy nhanh, chạy mạnh ngay từ đầu năm?", ông Thắng đặt câu hỏi. "Làm càng nhanh, càng tốt cho kinh tế. Còn càng kéo dài, càng tổn thất. Hãy khen thưởng cho những người làm vượt tiến độ".
Con số tăng trưởng 0,7% không chỉ là việc của riêng TP HCM, mà còn là vấn đề chung. Với vai trò đóng góp hơn 25% tổng ngân sách của cả nước, việc TP HCM chậm phục hồi sẽ ảnh hưởng lớn đến cả nước.
Vì vậy, ông Thắng đề xuất Trung ương giao quyền tự quyết mạnh hơn cho TP HCM. "Thành phố phải có sự tự chủ cao hơn. Lúc thuận lợi thì khác, còn lúc khó khăn thấy rõ sự phân phối quyền lực, trách nhiệm chưa hợp lý", vị đại biểu nêu.
Cùng quan điểm, Kinh tế trưởng của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tại Việt Nam Nguyễn Minh Cường đánh giá những người chịu trách nhiệm dường như đang ngần ngại nên cần có chính sách khuyến khích thích đáng. Bên cạnh đó, ông khuyến nghị Trung ương nên đặt nặng chính sách tăng trưởng hơn, tức ưu tiên nới lỏng bằng việc tiếp tục giảm lãi suất và cắt giảm thuế, phí cho doanh nghiệp.
TS Nguyễn Hữu Huân cho rằng Ngân hàng Nhà nước cần công bố định hướng điều hành chính sách tiền tệ rõ ràng để giải phóng nguồn tiền. Khi người dân, doanh nghiệp còn mù mờ về xu hướng lãi suất, không rõ tăng - giảm, họ không thể lên kế hoạch sản xuất kinh doanh, đầu tư hiệu quả. Đến khi chính sách được ban hành, doanh nghiệp mới bắt tay vào làm, tác động đến nền kinh tế sẽ có độ trễ lớn.
Tháng ba, bối cảnh vĩ mô bắt đầu "dễ thở" hơn khi Ngân hàng Nhà nước giảm lãi suất điều hành. Các đợt tăng lãi suất của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) cũng chậm lại. Đây là cơ hội để TP HCM giải quyết các vấn đề hiện có, lấy lại tốc độ phát triển trước khi các biến động mới ập đến.
Đầu năm 2023, TP HCM đặt mục tiêu tăng trưởng GRDP 7,5-8%. Thế nhưng, đi hết một phần tư chặng đường, "đầu tàu" kinh tế chỉ tăng 0,7%. Để hoàn thành kế hoạch, 9 tháng còn lại thành phố sẽ phải chạy hết tốc lực, tăng trưởng đều đặn hai chữ số.
Chọn đúng ưu tiên và giải quyết sự trì trệ của bộ máy là hai điểm mấu chốt để TP HCM đi lên từ đáy tăng trưởng quý I, theo TS Trần Du Lịch. "Phải phân bổ, tính toán cụ thể công việc phải làm của từng tháng, từng ngày. Không nói chung chung những câu như đẩy mạnh, tăng cường nữa. Như vậy, cả hệ thống mới có chuyển biến", TS Lịch nói khi tư vấn cho thành phố trong buổi họp đầu tháng 4.
Viễn Thông - Việt Đức - Thu Hằng - Hoàng Khánh
